Các đại biểu dự lễ hội

Theo truyền thuyết lịch sử và các tài liệu để lai, Đức thượng thần Đô Thái Giám Đại vương Hoàng Đức Toàn sinh ngày mùng bốn tháng giêng âm lịch năm 1502, là con thứ 2 trong gia đình có 05 người con, Bẩm sinh diện mạo kỳ khôi, thông minh, lên 16 tuổi ông có tài thao lược văn võ toàn tài hơn người. Năm 31 tuổi (niên hiệu Nguyễn Hòa năm đầu 1533) được vào yết kiến vua, vua khen ông là “Kẻ anh tài”, được hầu hạ trong cung vua 1 năm, được vua tin yêu phong  chức Đô Thái Úy kiêm Thủy Sự Trung Nội (Phụ trách thủy quân). Sau 03 năm được nhà vua phong chức Đô Thái Giám bao trung hầu. Người có công đánh giặc chiếm thành vùng sông Kinh Bắc năm 1537 được nhà vua tin dùng phong cho ông chấn Bắc Đại tướng quân, thưởng cho 20 lạng vàng bạcvà cử đi tuần tra, mở mang bờ cõi phủ dụ yên dân được nhân dân kính trọng, quần thần văn võ kính nể. Sau một thời gian tuần tra trở về triều được vua ban cho trang ấp tại “Hoàng Cô” phủ Hà Trung, nay là Làng Vân Cô, xã Thái Lai, huyện Hà Trung.

Đức thượng thần Đô Thái Giám Đại vương Hoàng Đức Toàn mất ngày 21 tháng 11 năm 1562 hưởng thọ 63 tuổi. Để tưởng nhớ đến người có công với nước, nhà vua cho để quốc tang 03 ngày, nghỉ trầu, cử quan quân về địa phương cử hành tang lễ và được tôn là Thượng Đẳng Phúc Thần đến hoàng triều chính trị được phong Thượng Đẳng Thành Hoàng và Thượng Đẳng Đại Vương. Do có công lao to lớn nên ông được các triều đại phong cho 11 đạo sắc.

Năm 1563 nhân dân trong làng đã xây dựng ngôi đền gồm nhà tiền đường, tường rào xung quanh và nhiều công trình phụ trợ khác. Ngôi đền xưa kia là nơi thờ cúng linh thiêng của nhân dân trong làng, hàng năm lễ hội truyền thống rước kiệu được tổ chức vào ngày mùng 6 tháng giêng âm lịch. Do trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử và tác động bất lợi của thiên nhiên. Đặc biệt là ảnh hưởng của hai cuộc chiến tranh ngôi đền chỉ còn một nhà chính tẩm để thờ cúng Đại vương Hoàng Đức Toàn. Đến năm 1996 thực hiện Nghị quyết trung ương V khoá VIII về phát huy giá trị lịch sử, gìn giữ bản sắc dân tộc. Ngôi đền được nhà nước công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh. Những năm gần đây được sự quan tâm của Sở văn hoá thể thao và du lịch, UBND huyện Hà Trung, Phòng văn hoá thông tin huyện Hà Trung, Đảng uỷ, HĐND, UBND xã Thái Lai và con em trong làng, ngôi đền đã được trùng tu, tôn tạo xây dựng lại nhà tiền đường, bồi đắp, lát sân, tường rào bao quanh, xây giếng, làm nhà thờ mẫu tại Gốc Bàng Làng Vân Cô.

Với truyền thống đạo lý Uống nước nhớ nguồn, trong những năm qua, nhân dân trong xã và con em xã quê đã quyên góp, ủng hộ kinh phí bảo tồn, tôn tạo, đầu tư xây dựng khu di tích lịch sử với tổng số tiền trí giá trên 350 triệu đồng. Việc công đức suốt quá trình xây dựng, trùng tu, tôn tạo trong những năm qua góp phần làm cho ngôi đền thêm uy nghi và có ý nghĩa sâu sắc hơn.

Tế lễ tại Đình nghè

Cán bộ, nhân dân và du khách dâng hương tại Đình nghè

Ngay sau lễ khai hội, các bản hội dâng hương hoa, lễ vật cúng tế Đức thượng thần Đô Thái Giám Đại vương Hoàng Đức Toàn tại đình nghè.